Voeding & hart- en vaataandoeningen

Gezonde voeding kan het ontstaan van hart- en vaatziekten voorkomen of ziekteverschijnselen bij hartziekten verminderen. Vooral bij het ontstaan van ischemische hartziekten speelt voeding een rol. Naast voeding is stoppen met roken en voldoende lichaamsbeweging ook heel belangrijk voor het voorkomen van hart- en vaatziekten.

Voor preventie maatregelen van hart- en vaatziekten met betrekking tot de voeding kan de diëtist geraadpleegd worden. Er zijn verschillende voedingsfactoren die een rol spelen bij het ontstaan van hart- en vaatziekten. De voedingsinterventies die van belang zijn bij het voorkomen van hart- en vaatziekten worden hieronder toegelicht.

Beperking van verzadigd vet en transvetzuren

Verzadigde vetzuren en transvetzuren hebben een ongunstige invloed op het cholesterol gehalte. Daarom is het belangrijk om in de voeding zoveel mogelijk verzadigde vetzuren en transvetzuren te beperken. Richtlijnen goede voeding heeft de inname van verzadigde vetzuren gesteld op maximaal 10 energieprocent per dag en voor transvetzuren maximaal 1 energieprocent per dag. Producten die
rijk zijn aan deze vetsoorten zijn: roomboter, ghee (geklaarde boter), vette vleessoorten en vleeswaren (worst), kaas, volle melk (volle melkproducten), kokosolie, palmolie, koekjes, gebakjes en hartige versnaperingen (met uitzondering van noten en pinda´s). Voor meer informatie, zie 1.2 en tabel 6.*

Verhoging van de inneming van onverzadigde vetzuren

Onverzadigde vetzuren hebben een gunstige invloed op het cholesterol gehalte. Deze vetzuren verhogen het HDL gehalte in het bloed en verlagen het LDL gehalte. Zowel de enkelvoudig onverzadigde als de meervoudig onverzadigde vetzuren verbeteren het holesterolgehalte. Producten die rijk zijn aan enkelvoudig onverzadigde vetzuren zijn: arachideolie, olijfolie, raapzaadolie en pinda’s. Producten die rijk zijn aan meervoudig onverzadigde vetzuren zijn: dieet)bak- en braadproducten, (dieet) margarine en (dieet) halvarine met minimaal 40% meervoudig onverzadigde vetzuren. Voor meer informatie, zie 1.2 en tabel 6.*

Omega-3-vetzuren & omega-6-vetzuren

Uit onderzoek is gebleken dat omega 3-vetzuren en omega 6-vetzuren de kans op sterfte door hart- en vaatziekten verminderd. Er worden nog onderzoeken verricht naar de invloed van omega 3-vetzuren omega 6-vetzuren en het ontstaan van hart- en vaatziekten. Voor meer informatie, zie tabel 7.*

De meeste hartziekten worden veroorzaakt door afwijkingen in de kransslagaderen. Circa 40% van de westerse bevolking krijgt te maken met hart- en vaatziekten. Hart- en vaatziekten zijn in Nederland de belangrijkste oorzaak van ziekte en sterfte. Jaarlijks worden in Nederland meer dan 65.000 mannen en 35.000 vrouwen in een ziekenhuis opgenomen met als hoofddiagnose coronaire hartziekten. Jaarlijks overlijden er ongeveer 45.000 mensen aan. Het myocardinfarct is in ernst en frequentie het belangrijkste gevolg van coronaire hartziekten. Het meest schokkend van dit ziektebeeld is het plotselinge optreden, vaak zonder enige voorafgaande symptomen. Het is merkwaardig dat de incidentie bij mannen hoger is dan bij vrouwen en de kans op het eerste myocardinfarct neemt sterk toe met het stijgen van de leeftijd.

Ziekten die te maken hebben met het hart en de bloedsomloop noemt men hart- en vaatziekten. Binnen hart- en vaatziekten zijn verschillende aandoeningvormen te onderscheiden, waarbij coronaire hartziekten een belangrijke groep vormen. De oorzaak en de manier waarop ze tot uiting komen kan per vorm verschillen. Atherosclerose is een afzetting van vettige bestanddelen uit het bloed tussen de wandlagen van de slagaderen.

De totale groep van aandoeningen, veroorzaakt door deze vettige aanslag, noemt men atherosclerose of arteriosclerose of aderverkalking.

Hart- en vaatziekten zijn in Nederland en in de westerse wereld één van de belangrijkste oorzaken van ziekte en sterfte. De ontwikkelingen in de behandelmethode en preventie maatregelen hebben gezorgd voor een verlaging in het sterftecijfer. Maar dit kan echter verbeterd worden om de ziekte en sterfte gevallen zoveel mogelijk terug te dringen. Daarom is het belangrijk om aandacht te besteden aan de preventie maatregelen van hart- en vaatziekten.

Beperking van de cholesterolinneming

Voor een gunstig cholesterol gehalte in het bloed dient het gebruik van cholesterolrijke
voedingsmiddelen beperkt te worden. Producten die rijk zijn aan cholesterol zijn: eieren (maximaal
twee eieren per week consumeren), orgaanvlees en de meeste schaal- en schelpdieren (maximaal
100 gram één keer per acht weken). Voor meer informatie, zie 1.2.1. *

Gewichtsreductie

Bij overgewicht kan in combinatie van gewichtsreductie en lichamelijk inspanning het HDL gehalte in het bloed verhoogd worden. Belangrijke winst voor de gezondheid valt al te behalen met een
gewichtsverlies van 5 tot 10 kg of 5 tot 10 procent van het lichaamsgewicht. Voor meer informatie, zie hoofdstuk 4.*

Plantensterolen- en stanolen

Bij een te hoog cholesterol gehalte wordt het aangeraden om producten die planten sterolen of
stanolen bevatten te gebruiken. Het gebruik van 2 gram per dag kan het totale cholesterol met 10 procent verlagen en het LDL gehalte met 13 procent. Producten waaraan planten sterolen en stanolen zijn toegevoegd, zijn broossmeersels en bepaalde yoghurtdranken. Voor meer informatie, zie 2.6. *

Alcoholinneming

Overmatig gebruik van alcohol kan leiden tot een verhoogde bloeddruk, overgewicht en verhoging van het vetgehalte in het bloed. Hierdoor kan overmatig alcohol gebruik leiden tot hart- en vaatziekten. Om deze redenen is bij de richtlijnen voor goede voeding de alcoholconsumptie vast gesteld op maximaal twee consumpties per dag. Bij een te hoog aan vet gehalte in het bloed dient alcohol
inname vermeden te worden.

Beperking van natrium

Een beperking van 5 tot 10 gram inname van keukenzout (natriumchloride) kan een gunstig effect hebben bij een verhoogde bloeddruk. Bij vermindering van de zoutinname treedt reductie van extracellulaire vocht op. Door de reductie van dit vocht wordt de bloeddruk lager. Daarom is de beperking van natrium inname alleen zinvol als de bloeddruk gevoelig is voor reductie van extracellulaire vocht. Ouderen zijn hier meer gevoeliger voor dan jongeren. Voor meer informatie, zie 1.5.3.*

Vitamines & mineralen

Voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine B-complex, zijn bijvoorbeeld orgaanvlees, biergist, sojabonen, rauwe tarwekiemen
en rijstzemelen. Vitamine B-complex verminderen de kans op het risico van hart- en vaatziekten.

Vitamine K komt vooral voor in verse groene groenten, vegetarische oliën, koolsoorten, eidooier, vislevertraan, kelp en lever m.n. varkenslever. De darmflora wordt gestimuleerd als men regelmatig yoghurt, karnemelk en andere zuivelproducten consumeert.
Vitamine K verhoogt het immuunsysteem, is betrokken bij de bloedstolling en bevordert het wondgenezingsproces. De vorm van vitamine K (menachinon) die voornamelijk in gefermenteerde producten zoals kwark en kaas voorkomt, blijkt de kans op hart- en vaatziekten te verkleinen.

Uit onderzoek is gebleken dat extra calcium inname bij personen met een hoge bloeddruk, de boven druk verlaagt. Calcium komt vooral voor in zuivelproducten, sesamzaad, sojabonen, groene groenten, walnoten, pinda’s en runderbouillon getrokken uit merg, of fond. Volle graanproducten, gedroogde peulvruchten (dahl), gedroogd fruit en aardappelen bevatten ook calcium.

Magnesium speelt mogelijk ook een rol bij het verlagen van hoge bloeddruk. Een verlaging van hoge bloeddruk heeft een gunstig effect op de preventie van hart- en vaatziekten. Voedingsmiddelen als maïs, appel, noten, vijgen, grapefruit, volkoren producten, schelpdieren, bittere chocolade, zuivelproducten, sojabonen en groene groenten bevatten relatief veel magnesium.

Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat er geen verband is tussen de hoeveelheid ijzer in de voeding, de ijzervoorraad in het lichaam en hart- en vaatziekten. Hierbij zijn er wel aanwijzingen gevonden dat een hoog consumptie van producten met ijzer uit dierlijke producten het risico op hart- en vaatziekten vergroot. De beste natuurlijke bronnen van ijzer zijn lamsvlees, rundvlees, orgaanvlees, varkensvlees, zeewier, kelp, gedroogde vruchten (rozijnen, abrikozen, pruimen), eidooier, melasse, aardappelmeel, havermeel, groene bladgroenten en sojabonen.

Antioxidanten

Dit zijn stoffen die in staat zijn om vrije radicalen in het lichaam te binden, waardoor deze geen schade kunnen richten aan het lichaam. Bètacaroteen, vitamine E en vitamine C zijn antioxidanten die mogelijk een bijdrage leveren aan de preventie van hart- en vaatziekten. Bètacaroteen is in alle groenten en vruchten aanwezig maar komt in grote hoeveelheden voor in knolgewassen (bijvoorbeeld wortel en yam), bladgroenten (bijvoorbeeld spinazie, boerenkool), mandarijnen, sinaasappels, mango’s en tomaten.

Vitamine C rijke producten zijn bijvoorbeeld citrusvruchten, groene peper, nieuwe aardappelen, zwarte bessen, kiwi, bladgroenten, bloemkool en aardbeien.

Vitamine E vindt men doorgaans in eieren, tarwekiemolie, volkoren granen, sojabonen, groene
bladeren en walnoten.

HART EN VAATZIEKTEN